اختلال وسواس فکری عملی یا همان وسواس فکری عملی به انگلیسی (Obsessive-Compulsive Disorder) که به اختصار OCD نامیده میشود، یکی از پیچیدهترین اختلالات اضطرابی است. در این شرایط، فرد افکار مزاحم و ناخواستهای را تجربه میکند و برای رهایی از اضطراب ناشی از این افکار، مجبور به انجام کارهای تکراری میشود. اگر احساس میکنید این نشانهها در زندگی شما یا اطرافیانتان وجود دارد، متخصصان مرکز مشاوره پرتو آیین آماده ارائه خدمات تشخیصی و درمانی به شما هستند.
معنی وسواس فکری و تفاوت آن با وسواس عملی
برای درک بهتر این بیماری، باید بدانیم تفاوت وسواس فکری و عملی چیست. این اختلال از دو بخش اصلی تشکیل شده است:
- معنی وسواس فکری (Obsession): افکار، تصاویر یا تکانههایی هستند که به صورت مکرر، مزاحم و ناخواسته به ذهن خطور میکنند (مانند ترس از میکروب یا افکار آسیب زدن به دیگران). این افکار باعث اضطراب شدید میشوند.
- علائم وسواس جبری (Compulsion): رفتارهای تکراری یا اعمال ذهنی هستند که فرد احساس میکند مجبور به انجام آنهاست تا اضطراب ناشی از وسواس فکری را کاهش دهد (مانند شستن مکرر دستها، چک کردن قفل در، یا شمارش).
اختلال وسواس فکری عملی در DSM-5
طبق راهنمای تشخیصی و آماری اختلالهای روانی (ویرایش پنجم)، اختلال وسواس فکری عملی در DSM 5 در طبقهای جداگانه از اختلالات اضطرابی قرار گرفته است و شامل زیرمجموعههای زیر میشود:
- اختلال بدریختانگاری بدن (Body Dysmorphic Disorder)
- اختلال ذخیرهسازی (Hoarding)
- اختلال کندن مو (Trichotillomania)
- اختلال خراشیدن پوست (Excoriation)
- اختلالات ناشی از مواد/دارو یا بیماریهای طبی
ملاکهای تخصصی تشخیص
برای اینکه یک رفتار به عنوان بیماری شناخته شود، باید وقتگیر باشد (بیش از یک ساعت در روز)، باعث ناراحتی شدید شود و در عملکرد اجتماعی یا شغلی فرد اختلال ایجاد کند.
علتها: نقش کمبود سروتونین و وراثت
اگرچه علت دقیق این بیماری کاملاً ناشناخته است، اما تحقیقات نشان میدهد که کمبود سروتونین و وسواس رابطه مستقیمی با هم دارند. سروتونین یک انتقالدهنده عصبی است که در تنظیم خلق و خو و اضطراب نقش دارد.
سایر عوامل دخیل عبارتند از:
- ژنتیک و سابقه خانوادگی: دوقلوهای همسان بیشتر در معرض خطر مشترک هستند.
- ساختار مغز: تفاوتهایی در بخشهای فرونتال و ساختارهای زیرقشری مغز.
- عوامل محیطی: سابقه کودکآزاری، استرسهای شدید یا عفونتهای خاص.
تست روانشناسی وسواس و تشخیص
تشخیص قطعی این اختلال نیازمند ارزیابی بالینی توسط روانشناس یا روانپزشک است. یکی از ابزارهای معتبر برای سنجش شدت بیماری، مقیاس ییل-براون (Y-BOCS) است. اگر به دنبال انجام تست روانشناسی وسواس معتبر و تفسیر دقیق آن هستید، بخش روانسنجی مرکز مشاوره پرتو آیین میتواند به شما کمک کند تا از شدت و نوع وسواس خود آگاه شوید.
تشخیصهای افتراقی مهم شامل جداسازی این اختلال از اسکیزوفزنی، اختلال تیک و بهویژه اختلال شخصیت وسواسی-جبری (OCPD) است که در آن فرد برخلاف OCD، از رفتارهای خود رضایت دارد و آنها را منطقی میداند.
تأثیرات مخرب بر زندگی
عدم درمان وسواس فکری و عملی میتواند منجر به عواقب زیر شود:
- اتلاف وقت شدید و کاهش بهرهوری.
- مشکل در تمرکز و افت تحصیلی یا شغلی.
- آسیب به روابط خانوادگی و اجتماعی.
- افزایش خطر ابتلا به افسردگی اساسی و افکار خودکشی.
درمان وسواس فکری عملی
خبر خوب این است که OCD قابل درمان است. موثرترین روشها عبارتند از:
1. رواندرمانی (CBT و ERP)
درمان شناختی-رفتاری (CBT) و بهویژه تکنیک “مواجهه و جلوگیری از پاسخ” (ERP) خط اول درمان است. در این روش، بیمار با ترسهای خود (مثلاً دست زدن به شیء کثیف) روبرو میشود اما از انجام عمل وسواسی (شستن دست) منع میگردد تا به مرور زمان اضطرابش کاهش یابد.
2. درمان دارویی
داروهای مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) مانند فلوکستین، سرترالین و سیتالوپرام با افزایش سطح سروتونین در مغز به بهبود علائم کمک میکنند. کلومیپرامین نیز داروی موثری است که البته عوارض جانبی بیشتری دارد.
آیا نیاز به کمک تخصصی دارید؟
وسواس میتواند سالها زندگی فرد را فلج کند، اما با کمک حرفهای میتوان بر آن غلبه کرد. تیم متخصصان روانشناسی و روانپزشکی در مرکز مشاوره پرتو آیین آمادهاند تا با استفاده از جدیدترین متدهای درمانی (دارویی و غیردارویی)، شما را در مسیر رهایی از افکار مزاحم و رسیدن به آرامش همراهی کنند.